ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΙΚΤΥΩΝ

Είναι πραγματικότητα ότι οι υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης (SNS) υιοθετούνται ολοένα και περισσότερο από διάφορους χρήστες, η πλειοψηφία των οποίων είναι μαθητές. Οι τελευταίοι μάλιστα αφιερώνουν πολύ χρόνο σε δραστηριότητες στο διαδίκτυο και στα κοινωνικά δίκτυα όπως για παράδειγμα το facebook, τα οποία πλέον έχουν γίνει ένα αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς τους.


Το γεγονός αυτό όχι μόνο δεν πρέπει να το παραβλέψουμε, αλλά θα πρέπει να το θεωρήσουμε και ως έναν από τους βασικότερους λόγους που θα μπορούσαν οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης να χρησιμοποιηθούν στην παιδαγωγική διαδικασία και να πάρουν εκπαιδευτικές επεκτάσεις. Τα διαδικτυακά κοινωνικά δίκτυα μπορούν να παρέχουν πολλά υποσχόμενους επίσημους και ανεπίσημους τρόπους μάθησης συμπληρωματικούς της σχολικής εμπειρίας. Έρευνες, μερικές από τις οποίες θα παρουσιάσουμε και σε αυτό το κεφάλαιο, έχουν δείξει ότι τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να υποστηρίζουν τις παιδαγωγικές δραστηριότητες και αυτό γιατί συντελούν στην αλληλεπίδραση, στην συνεργασία, στην ενεργή συμμετοχή, στο διαμοιρασμό πόρων και πληροφοριών καθώς επίσης και στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης.
Η κοινότητα των εκπαιδευτικών απέναντι στη νέα αυτή πραγματικότητα, φαίνεται να είναι αμήχανη και με ποικίλες απόψεις. Μερικοί το θεωρούν ως μια φυσική εξέλιξη στην τρέχουσα πρακτική της διδασκαλίας τους, κάποιοι είναι απρόθυμοι να αλλάξουν γιατί αισθάνονται πίεση μέσα στον οργανισμό που βρίσκονται ενώ άλλοι ενδιαφέρονται για τις νέες τεχνολογίες αλλά δεν ξέρουν πώς να ξεκινήσουν. Η εμπλοκή όμως των μαθητών στα διαδικτυακά κοινωνικά δίκτυα καθιστά σαφές ότι οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να δουν τα οφέλη της χρήσης τους και να κατανοήσουν τους λόγους που χρειάζεται μια τέτοια αλλαγή. Εν συνεχεία θα απαιτηθούν σημαντικές πρωτοβουλίες από μέρους τους, ώστε να γίνει δυνατή η αξιοποίηση στη μαθησιακή διαδικασία των εργαλείων που προσφέρονται και γιατί όχι, να προταθούν από ερευνητές, εκπαιδευτικούς και μαθητές, καινοτόμες θεωρίες μάθησης και διδασκαλίας.
Τα κοινωνικά δίκτυα αποτελούν πλέον ένα από τα πιο δημοφιλή μέσα επικοινωνίας των νέων και δη των μαθητών. Με τη χρήση τους πραγματοποιούν «ανέβασμα» αρχείων, φωτογραφιών, βίντεο, παίζουν online παιχνίδια, συναντάνε άτομα απ όλο τον κόσμο με κοινά ενδιαφέροντα, γίνονται μέλη groups τα οποία εκφράζουν τις προσωπικές τους πεποιθήσεις και γενικώς ενημερώνονται για πράγματα σε κάθε πιθανό πεδίο ενδιαφερόντων.
Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, θα μπορούσαμε να προβάλλουμε το βασικό λόγο για τον οποίο ένας εκπαιδευτής ή ένας εκπαιδευτικός θα ωφεληθεί αν χρησιμοποιήσει ένα κοινωνικό δίκτυο σα βοήθημα διδασκαλίας στην τάξη του: «τα διαδικτυακά κοινωνικά δίκτυα είναι το πεδίο δράσης που οι μαθητές καταλαβαίνουν καλύτερα». Η «μη επίσημη» ατμόσφαιρα που δημιουργείται πιθανώς να ενθαρρύνει περισσότερους μαθητές να συμμετάσχουν ενεργά και ειδικά τους πιο «ντροπαλούς». Η ροή του μαθήματος διευκολύνεται και ταυτόχρονα ενισχύεται η κοινωνικότητα των μαθητών ενώ αναπτύσσουν δεξιότητες που σχετίζονται με τις νέες τεχνολογίες και είναι απαραίτητες ολοένα και περισσότερο στη σύγχρονη κοινωνία και στο σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον.
Επιπροσθέτως, η διδασκαλία και η μάθηση μπορούν να συμβαίνουν σε χρονικές στιγμές που είναι πιο βολικές και πιο παραγωγικές και για τους μαθητές και για τους καθηγητές και σε οποιοδήποτε χώρο αισθάνονται πιο άνετα. Οι μαθητές μπορούν να εργάζονται στον δικό τους χώρο και στον δικό τους ρυθμό μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και η διαδικασία της μάθησης μπορεί να χωριστεί σε μικρότερα χρονικά τμήματα, ώστε να δίνεται η ευκαιρία του προβληματισμού και της ανασκόπησης. Ταυτόχρονα οι μαθητές αποκτούν πρόσβαση σε ακόμη μεγαλύτερη ποσότητα πληροφορίας και έχουν τη δυνατότητα –εφόσον το επιθυμούν – να την αναζητούν μέσω των πόρων που διατίθενται στο διαδίκτυο. Μπορούν να συμμετέχουν σε online κοινότητες οι οποίες ταιριάζουν με το πεδίο ενδιαφερόντων τους, να ανταλλάσσουν απόψεις και ιδέες με άλλους ανθρώπους, να γνωρίζουν διαφορετικούς τρόπους σκέψης και διαφορετικές θεωρήσεις των πραγμάτων, διαφορετικούς πολιτισμούς, γενικότερα να διευρύνουν το πνεύμα και τους ορίζοντές τους. Τέλος, πολύ σημαντικό θα ήταν να παραθέσουμε τις δυνατότητες που δίδονται σε άτομα με ειδικές δεξιότητες στην ίση συμμετοχή τους σε εκπαιδευτικές διαδικασίες, αφού δυσκολίες πρόσβασης τους περιορίζουν από τη δυνατότητά τους να παραστούν σε μία τάξη πρόσωπο με πρόσωπο.
Σαν εκπαιδευτικός θα μπορούσατε να πραγματοποιήσετε αρκετές υποστηρικτικές δράσεις – στο μάθημα που παραδίδετε στην τάξη σας – με τη βοήθεια κοινωνικού δικτύου.

5.1 Πιθανά σενάρια χρήσης

Τα πρώτα βασικά βήματα
Ρίχνοντας μία γρήγορη ματιά σε αυτά τα συστατικά του Facebook που αναφέρθηκαν στην προηγούμενη ενότητα, θα μπορούσαμε να πούμε αν ανήκετε στην ομάδα των εκπαιδευτικών που θα ήθελαν να το αξιοποιήσουν, είναι απαραίτητο να δημιουργήσετε ένα group για την τάξη σας. Στη δημιουργία του group καλό θα ήταν να δημιουργήσετε ένα ξεχωριστό λογαριασμό τον οποίο θα χρησιμοποιείτε μόνο στην τάξη σας. Στη συνέχεια ζητήστε από τους μαθητές σας να κάνουν το ίδιο και παροτρύνετέ τους να σας «ακολουθήσουν» (να γίνετε δηλαδή «φίλοι» ή να σας κάνουν “follow” ανάλογα με τον τύπο κοινωνικού δικτύου που επιλέξατε). Ακολούθως είναι χρήσιμο να αποδεχτείτε αιτήματα φιλίας από μαθητές σας με προσοχή. Κάντε το μόνο στα πλαίσια του λογαριασμού της τάξης και τηρείστε τις αποστάσεις που τηρείτε και στην πραγματικότητα. Το πρώτο βήμα έχει ολοκληρωθεί καθώς έχετε δημιουργήσει μια διαδικτυακή κοινότητα.

Στο σημείο αυτό καλό θα ήταν, να ασχοληθείτε λίγο με ζητήματα ιδιωτικότητας και προστασίας σας – και των μαθητών – από έκθεση των προσωπικών δεδομένων. Είναι σημαντικό να ζητήσετε από τους μαθητές σας να περιορίσουν την πρόσβασή σας στις προσωπικές τους πληροφορίες. Αυτό θα σας αποτρέψει από τη θέαση προσωπικών τους φωτογραφιών, σκέψεων και γενικότερα πληροφοριών που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά τη σχέση που έχετε μαζί τους στα όρια της τάξης. Με τον τρόπο αυτό θα τους μεταδώσετε μια νέα ερμηνεία στον όρο «φίλος» σε ένα κοινωνικό δίκτυο. Πολλοί καθηγητές δυσανασχετούν με την ιδέα της σύναψης φιλικών σχέσεων με τους μαθητές τους. Για να το αποφύγετε, προσπαθήστε να σκεφτείτε τη «φιλία» αυτή περισσότερο σα μια σχέση μέντορα-μαθητή.
Ακολουθώντας τα παραπάνω βήματα, πάντα σε συνδυασμό με τη συνεχή ανάλυση στους μαθητές των λόγων που τους καθοδηγείτε με τέτοιο τρόπο και μ αυτή την επιμονή, θα έχετε ένα πλεονέκτημα στο να διατηρήσετε τη σχέση μαζί τους στο επαγγελματικό επίπεδο. Ταυτόχρονα θα έχετε περισσότερες πιθανότητες να εξασφαλίσετε την έγκριση γονέων ή ακόμη και συναδέλφων σε περίπτωση που τεθεί ζήτημα για την εκπαιδευτική μέθοδο που επιλέγετε. Τώρα είστε έτοιμοι να ξεκινήσετε τη χρήση του διαδικτυακού εργαλείου που επιλέξατε, ως κύριο ή βοηθητικό μέσο διδασκαλίας.
Για τη διευκόλυνση σας στα πρώτα βήματα, κρίθηκε σκόπιμο να παρατεθούν κάποια ενδεικτικά σενάρια χρήσης, τα οποία στόχο έχουν να σας παροτρύνουν και να αποτελέσουν ένα σημείο αναφοράς, μια αφετηρία για το εκπαιδευτικό σας έργο.

Σενάριο πρώτο

Αμέσως μετά το μάθημα «ανεβάστε» μαγνητοφωνημένη τη διάλεξη που μόλις δώσατε και ταυτόχρονα και σημειώσεις του μαθήματος. Εμπλουτίστε το εκπαιδευτικό υλικό τους με φωτογραφίες, βίντεο και συνδέσμους. Με τον τρόπο αυτό ο μαθητής έχει τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με το υλικό διδασκαλίας, χωρίς χωροχρονικούς περιορισμούς και να καλύψει τα πιθανά κενά του. Επιπλέον κερδίζετε την εμπιστοσύνη των μαθητών μιας και δίνετε πρώτος το παράδειγμα της εξωστρέφειας, με το να τους παρέχετε τις σημειώσεις και την ηχογράφηση του μαθήματος κάτι που μέχρι σήμερα δύσκολα κάνει ένας εκπαιδευτικός.

Σενάριο δεύτερο

Παροτρύνετε τους μαθητές σας να διατυπώνουν απορίες δημόσια στον «τοίχο» του εργαλείου, σχετικά με κάποιες εργασίες που τους αναθέσατε ή με κάποια σημεία της θεωρίας που τους παραδώσατε στην τάξη. Απαντήστε μέσω του κοινωνικού δικτύου, και την απάντησή θα διαβάσουν όλοι όσοι συμμετέχουν. Έτσι θα πετύχετε και να φωτίσετε «σκοτεινά σημεία» των ασκήσεων και να τηρήσετε την αρχή της ίσης ενημέρωσης όλων των μαθητών.

Σενάριο τρίτο

Ένας μαθητής κάνει λόγο για μια αντίστοιχη άσκηση που βρήκε σε διαδικτυακό τόπο. Παροτρύνετέ τον δημόσια να στείλει το link για το επιπλέον υλικό που βρήκε ώστε όλοι να μπορούν να το δουν. Επιπλέον ζητήστε του αν μπορεί να διαμοιράσει το σχετικό αρχείο σε όλους. Έτσι θα αρχίσετε να περνάτε στο νου των μαθητών σας την ιδέα της διακίνησης της γνώσης απομακρύνοντάς τους από το στερεότυπο της μυστικοπάθειας –λόγω ανταγωνισμού- που διακρίνει το σχολικό περιβάλλον σήμερα.

Σενάριο τέταρτο

Καθιερώστε μέρες και ώρες της εβδομάδας στις οποίες πραγματοποιείτε αποστολή σχολίων για τις εργασίες που τους αναθέσατε, πιθανώς «ανέβασμα» συμπληρωματικού υλικού, άτυπης αξιολόγησης της προόδου τους ή ακόμη και ανακοινώσεων σχετικά με το μάθημα. Δημιουργήστε εκδηλώσεις και προσκαλέστε τους, υπενθυμίζοντάς τους κατ’ αυτό τον τρόπο κάποια γεγονότα που πρόκειται να συμβούν. Αν είστε συνεπής και τηρείτε το χρονοδιάγραμμά σας, θα διασφαλίσετε αφενός την αξιοπιστία του τρόπου που επιλέξατε για την εργασία τους και αφετέρου ότι υπάρχουν πολλές πιθανότητες να διαβαστεί από τους μαθητές, μιας και αυτό είναι το αγαπημένο τους μέσο επικοινωνίας.

Σενάριο πέμπτο

Δημιουργήστε το διαδικτυακό τόπο του σχολείου σας σε κάποιο δημοφιλές κοινωνικό δίκτυο. Φροντίστε να επιλέξετε προσεκτικά το ύφος της ιστοσελίδας, τις ρυθμίσεις ασφαλείας και την προσβασιμότητα από τρίτους (όπως περιγράψαμε παραπάνω) και στείλτε αιτήματα φιλίας στους μαθητές – χρήστες του ίδιου κοινωνικού δικτύου. Ο αριθμός των θετικών αποκρίσεων είναι πιθανό να είναι μεγάλος. Προσπαθήστε να παροτρύνετε και συναδέλφους σας να συμβάλλουν με οποιοδήποτε τρόπο στην συνεχή ανανέωση του λογαριασμού με πάσης φύσεως παρεμβάσεις: άρθρα, ασκήσεις, σημειώσεις, γενικούς προβληματισμούς, εκπαιδευτικούς συνδέσμους, ενημερώσεις για ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις, φωτογραφίες, video κλπ. Έτσι θα έχετε δημιουργήσει ένα ζωντανό ιστότοπο ο οποίος θα έχει το χαρακτηριστικό της συμμετοχικότητας, της εξωστρέφειας και πιθανόν της μεγάλης αποδοχής.

Σενάριο έκτο

Σε περιπτώσεις ανάθεσης ομαδικών εργασιών, η πλατφόρμα ενός κοινωνικού δικτύου, μπορεί να αποτελέσει το καλύτερο εργαλείο για την παρακίνηση των μαθητών. Δημιουργήστε ομάδες εργασίας και αναθέστε τους συγκεκριμένα τμήματα δουλειάς – καλώς ορισμένα (εδώ ο ρόλος σας είναι ιδιαίτερα κρίσιμος). Οργανώστε τους σε group κι αφήστε τους να χρησιμοποιούν το group για την οργάνωση της δουλειάς τους. Κάντε παρεμβάσεις όπου είναι απαραίτητο και παρακολουθήστε τον τρόπο με τον οποίο οι κοινότητες ανακαλύπτουν τα πλεονεκτήματα του εργαλείου που χρησιμοποιούν. Είναι κάτι που λείπει από τη σημερινή εκπαιδευτική πρακτική, με τη γραμμική διδασκαλία και την αποστήθιση, ενώ επιπλέον καλλιεργεί την άμυλα μέσω του υγιούς συναγωνισμού μιας και η σύγκριση της προόδου των ομάδων από τους εμπλεκόμενους, τους ωθεί σε μεγαλύτερη προσπάθεια.

Σενάριο έβδομο

Δημιουργήστε την ηλεκτρονική εφημερίδα του σχολείου σας. Παροτρύνετε τους μαθητές σας να αρθρογραφήσουν για εκπαιδευτικά θέματα διαφόρων μαθημάτων, για το σχολείο, την εκπαιδευτική διαδικασία, την επιστήμη, την επικαιρότητα, τη γειτονιά τους, τον τόπο τους, χρησιμοποιώντας εκτός από κείμενο, εικόνες, ήχους και video. Εμπλέξτε τους συναδέλφους σας στη δράση δίνοντάς τους δικαιώματα διαχειριστή και αποδίδοντάς τους ένα ρόλο διακριτικού ελέγχου του περιεχομένου που οι μαθητές «ανεβάζουν» για να αποφύγετε κακόβουλες ενέργειες. Διοργανώστε ψηφοφορίες για ζητήματα που απασχολούν τους μαθητές σας σε σχέση με το σχολικό περιβάλλον – δώστε τους βήμα, κάντε τους να νιώσουν μέρος ενός «ζωντανού» οργανισμού κι όχι ενός αποστεωμένου, δυσκίνητου, γραφειοκρατικού μηχανισμού. Αυτός άλλωστε δεν είναι ένας από τους ρόλους του σύγχρονου σχολείου;

Σενάριο όγδοο

Θα εκπλαγείτε αν πραγματοποιήσετε μια μικρή έρευνα και διαπιστώσετε ότι τελικά δεν είναι λίγοι οι συνάδελφοί σας οι οποίοι χρησιμοποιούν Web2 τεχνολογίες στο μάθημά τους. Μπορείτε να έρθετε σε επαφή με κάποιον από αυτούς και κατόπιν συνεννοήσεως να χρησιμοποιήσετε την πλατφόρμα του κοινωνικού δικτύου για επικοινωνία της τάξης σας με μαθητές άλλου σχολείου. Το εγχείρημα χρειάζεται σωστή οργάνωση ώστε η διαδικτυακή επαφή των μαθητών να έχει καλά ορισμένους κανόνες, να έχει αντικείμενο-θέμα και να παράγει και ένα παραδοτέο. Έτσι θα αποφύγετε την εκτροπή σε ανούσιες ή και επιβλαβείς συζητήσεις και θα προάγετε τη δια-σχολική επικοινωνία. Επιπροσθέτως μπορείτε να συνεργαστείτε με συνάδελφό σας που διδάσκει κάποια ξένη γλώσσα (αν δεν διδάσκετε ο ίδιος) και να έρθετε σε επαφή με ανάλογα group του κοινωνικού δικτύου σε χώρες όπου μιλούν τη γλώσσα αυτή. Θα ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρον να παρακολουθήσετε τους μαθητές σας να συνομιλούν διαδικτυακά με μαθητές άλλης χώρας ενώ για τους ίδιους η γνωριμία με άλλες κουλτούρες θα μπορούσε να αποτελέσει ένα παράθυρο στον κόσμο, διευρύνοντας την αντίληψή τους.

Σενάριο ένατο

Χρησιμοποιήστε το κοινωνικό δίκτυο σε συνεργασία με τον υπεύθυνο επαγγελματικού προσανατολισμού του σχολείου σας για την επαφή των μαθητών με εταιρίες, με την επιχειρηματική δραστηριότητα, με μελλοντικές ευκαιρίες απασχόλησης. Δημιουργήστε το αντίστοιχο groupεργασίας και ελάτε σε επαφή με διάφορες εταιρίες που χρησιμοποιούν για την προβολή τους κοινωνικά δίκτυα (π.χ το Facebookέχει αρχίσει να γίνεται ιδιαίτερα δημοφιλές). Θα χρειαστεί προσωπική προεργασία έτσι ώστε σα διαχειριστής του group να βρείτε τις εταιρίες και να κάνετε την πρώτη επαφή μολαταύτα, θα τους δώσετε την ευκαιρία να έχουν πρόσβαση σε πληροφορία με τον πιο αναγνωρίσιμο γι αυτούς τρόπο: το κοινωνικό δίκτυο.

Σενάριο δέκατο

Καθιερώστε μέρες και ώρες της εβδομάδας στις οποίες μπορείτε να έρθετε σε επαφή «διαδικτυακή» με όσους γονείς επιθυμούν. Από τη μία θα άρετε πιθανή δυσπιστία για το μάθημα, από την άλλη θα κερδίσετε την επαφή με κάποιους γονείς, κάτι που λείπει σήμερα από την εκπαίδευση και το έχουν ανάγκη τόσο αυτοί όσο και ο εκπαιδευτικός. Επιπλέον της ενημέρωσης για την πρόοδο των παιδιών τους, οι γονείς θα έχουν τη δυνατότητα να δουν κάποια σημεία προόδου, από τη διαδικτυακή δραστηριότητα της τάξης.
Όπως αναφέραμε πριν, το παραπάνω παραδείγματα αποτελούν προτάσεις για το πώς μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει στην πράξη ένα εργαλείο κοινωνικής δικτύωσης στην εκπαιδευτική διαδικασία. Από κει και πέρα, εναπόκειται στη δημιουργική φαντασία του διδάσκοντα για την περεταίρω αξιοποίηση τέτοιων εργαλείων, μιας και αυτά προσφέρουν μια πληθώρα εφαρμογών οι οποίες κατάλληλα χειριζόμενες μπορούν να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των μαθητών. Επιπλέον στο παράρτημα Α στο τέλος του παρόντος, παρουσιάζεται μία λίστα με τις εφαρμογές του εργαλείου κοινωνικής δικτύωσης Facebook οι οποίες έχουν δημιουργηθεί για εκπαιδευτικούς σκοπούς και οι οποίες μπορεί να σας φανούν χρήσιμες.