Ο ύπνος καταλαμβάνοντας το 1/3 της ζωής του ανθρώπου είναι ιδιαίτερα σημαντικός στην ανάπτυξη των νεογνών και βρεφών, παιδιών και εφήβων. Την πλειονότητα των γονέων προβληματίζει η «δραστήρια…. νυχτερινή ζωή» των παιδιών, που αναστατώνει όλα τα μέλη της οικογένειας.
Προβλήματα στον ύπνο των παιδιών εμφανίζονται συχνότερα στα τέσσερα πρώτα χρόνια της ζωής τους και σχετίζονται με την έναρξη και τη διατήρηση του ύπνου και με τις παραϋπνίες.
Στις διαταραχές έναρξης και διατήρησης του ύπνου ανήκει η δυσκολία-άρνηση του παιδιού να αποκοιμηθεί, το ξύπνημα κατά τη διάρκεια της νύχτας, η πρώιμη αφύπνιση, οι παιδικοί εφιάλτες και η ημερήσια υπνηλία. Οι διαταραχές του ύπνου αποτελούν ένα μεταβατικό στάδιο όσο αφορά στην ανάπτυξη και στο συναίσθημα του παιδιού ή είναι αποτέλεσμα των ερεθισμάτων από το περιβάλλον.
Συγκεκριμένα, γονείς βρεφών αλλά και κυρίως παιδιών προσχολικής ηλικίας βιώνουν ως «μαρτύριο» την έναρξη του ύπνου καθώς τα παιδιά έχουν έντονη άρνηση να ξαπλώσουν στο κρεβάτι τους, τρέχουν στα υπόλοιπα δωμάτια του σπιτιού ξαπλώνοντας στον καναπέ, στο πάτωμα ή στο «αγαπημένο» κρεβάτι των γονιών. Αφού το παιδί αποκοιμηθεί, κάποιες φορές ακολουθεί το επόμενο «μαρτύριο» των γονιών καθώς το παιδί ξυπνά φοβισμένο μια ή και περισσότερες φορές κατά τη διάρκεια της νύχτας για διάφορους λόγους (φόβος από κάποιο όνειρο, τρόμος από κάποιο θόρυβο, αίσθηση πείνας ή δίψας).
Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας ταλαιπωρούνται από τους γνωστούς παιδικούς εφιάλτες που αρχίζουν στην ηλικία των 2 ετών και κορυφώνονται στην ηλικία των 3-4 ετών. Οι παιδικοί εφιάλτες οφείλονται στην αδυναμία των παιδιών αυτής της ηλικίας να κατανοήσουν το πραγματικό από το φανταστικό και συνδέονται με τα βιώματα της καθημερινής τους ζωής. Τα παιδιά ξυπνούν φοβισμένα από τους εφιάλτες, τους οποίους είναι ικανά να διηγηθούν την επόμενη ημέρα. Κάποια παιδιά ξυπνούν τις πρώτες πρωινές ώρες και αδυνατούν να αποκοιμηθούν ξανά με αποτέλεσμα να μην έχουν ξεκουραστεί επαρκώς και να νυστάζουν συχνά κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Σπανιότερες διαταραχές του ύπνου είναι οι νυχτερινοί τρόμοι, η υπνοβασία, η υπνολαλία και η νυχτερινή ενούρηση, οι οποίες ονομάζονται παραϋπνίες.
Σε αντίθεση με τους εφιάλτες, στους νυχτερινούς τρόμους, που λαμβάνουν χώρα συνήθως τις πρώτες δυο ώρες αφού αποκοιμηθεί το παιδί, το παιδί ουρλιάζει ανεξέλεγκτα όντας σε κατάσταση τρόμου/πανικού, μιλά ακατανόητα, είναι συνήθως ιδρωμένο και κινείται διαρκώς στο κρεβάτι διώχνοντας τους γονείς καθώς αδυνατεί να επικοινωνήσει, αφού δεν είναι ξύπνιο παρόλο που δίνει αυτή την εντύπωση. Οι νυχτερινοί τρόμοι διαρκούν από λίγα λεπτά ως μισή ώρα και το παιδί δεν θυμάται το συμβάν, ενώ αν γίνει προσπάθεια αφύπνισης το παιδί θα είναι σε σύγχυση.
Στην υπνοβασία το παιδί ανέκφραστο και με ανοιχτά μάτια περπάτα ή κινείται έντονα ξαπλωμένο στο κρεβάτι γελώντας ή κλαίγοντας, μιλώντας ή όντας σιωπηλό. Κατά τη διάρκεια της υπνοβασίας τα παιδιά δεν είναι ξύπνια και δε θυμούνται τίποτε σχετικό.
Με τον όρο υπνολαλία γίνεται αναφορά σε φράσεις και φωνές χωρίς νόημα τις οποίες λέει το παιδί και η διάρκεια κάθε επεισοδίου δεν ξεπερνά τα 30 δευτερόλεπτα.
Σύμφωνα με το αμερικάνικο διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο ψυχικών διαταραχών DSM-IV ως νυχτερινή ενούρηση ορίζεται η ακράτεια ούρων μετά την ηλικία των 5 ετών με συχνότητα πάνω από δυο επεισόδια σε ένα μήνα και διαβαθμίζεται στην πρωτοπαθή ενούρηση, όπου το παιδί δεν έχει κατακτήσει ποτέ τον έλεγχο της ουροδόχου κύστης λόγω βιολογικών-γενετικών παραγόντων και στη δευτεροπαθή ενούρηση, όπου το παιδί ενώ έχει κατακτήσει τον έλεγχο, τον χάνει λόγω κάποιας σημαντικής αλλαγής –συμβάντος στη ζωή του.
Καλές πρακτικές για ένα ήσυχο ύπνο:
● Τηρείτε ένα σταθερό καθημερινό πρόγραμμα για τη διαδικασία του ύπνου (πχ μπάνιο-πιτζάμες-γάλα-παραμύθι-φιλί-αποχώρηση από το παιδικό δωμάτιο), αλλά και σταθερό ωράριο.
● Αγκαλιάστε και καθησυχάστε το παιδί σας μετά από έναν εφιάλτη, όμως μην το πάρετε στο κρεβάτι των γονιών.
● Φροντίστε το παιδί στα πλαίσια του καθημερινού προγράμματος του ύπνου να αποκοιμάται μόνο του, καθώς αν ξυπνήσει το βράδυ θα μπορέσει πιο εύκολα να αποκοιμηθεί χωρίς την καθησυχαστική παρέμβαση του γονέα.
● Κατά τη διάρκεια της προσπάθειας να αποκοιμηθεί το παιδί ενδέχεται να σηκώνεται από το κρεβάτι. Σε αυτήν την περίπτωση είναι χρήσιμο να είστε αρχικά στο παιδικό δωμάτιο και να το πιάνετε από το χέρι για να επιστρέψει στο κρεβάτι χωρίς εντάσεις. Προκειμένου να ρυθμιστεί το «βιολογικό ρολόι» του βρέφους-παιδιού είναι απαραίτητο να γνωρίζει πότε είναι μέρα και πότε νύχτα. Στο βρέφος όταν κοιμάται κατά τη διάρκεια της ημέρας μην κλείνετε το παράθυρο για συσκότιση.
● Στα νυχτερινά καλέσματα των γονέων που πιθανά συνοδεύονται από το κλάμα των βρεφών/παιδιών, πείτε κάτι καθησυχαστικό με ήρεμο τόνο (π.χ. «κοιμήσου αγάπη μου, είναι νύχτα ακόμη») φυσικά αφού βεβαιωθείτε ότι το παιδί δεν είναι άρρωστο ή δεν έχει «βραχεί».
● Εξασφαλίστε να υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες στο παιδικό δωμάτιο (θερμοκρασία, ησυχία, κρεβάτι χωρίς παιχνίδια, μόνο με ένα ακίνδυνο αρκουδάκι το οποίο να έχει συνδεθεί με τον ύπνο).
● Σε επεισόδιο νυχτερινού τρόμου αποφύγετε να ξυπνήσετε το παιδί. Αρκεί μόνο να το καθησυχάσετε και να το ηρεμήσετε.
● Στην υπνοβασία μείνετε ήρεμοι και φροντίστε να έχετε ασφαλίσει πόρτες παράθυρα και να έχετε απομακρύνει επικίνδυνα αντικείμενα ή έπιπλα.
● Στη νυχτερινή ενούρηση αποφύγετε να κάνετε παρατήρηση στο παιδί καθώς τα περισσότερα παιδιά ντρέπονται και νοιώθουν άσχημα που έχουν βραχεί.
● Όσο αφορά την επιθυμία αρκετών παιδιών να κοιμούνται στο κρεβάτι των γονιών, οι γονείς θα πρέπει να είναι σταθεροί και να έχουν κοινή γραμμή καθώς και επιχειρήματα για ποιους λόγους το κάθε μέλος της οικογένειας έχει το δικό του κρεβάτι.
Καθώς το παιδί μεγαλώνει οι περισσότερες από τις διαταραχές του ύπνου υποχωρούν. Ωστόσο, όταν τα προβλήματα στον ύπνο διαταράσσουν τη συμπεριφορά και την καθημερινότητα του παιδιού, συμβουλευτείτε τον παιδίατρο ή τηλεφωνήστε στην Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή 1056 για να μοιραστείτε τις ανησυχίες σας με κάποιο ψυχολόγο καθώς κάθε παιδί είναι μοναδικό και χρειάζεται η κατάλληλη τεχνική για να ανακουφιστεί από το πρόβλημα που το ταλαιπωρεί.