Λαμπίτση, Β. (2010) «Το ζωγραφίσαμε όλοι μαζί!» Ομαδικά Εικαστικά Έργα, Ανοιχτό Σχολείο, τεύχος 114, σσ. 17-23.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Τα ομαδικά εικαστικά έργα είναι εικαστικές αναπαραστάσεις ενός συγκεκριμένου θέματος που συνδυάζουν χαρακτηριστικά από το σχέδιο, τη ζωγραφική και το κολλάζ. Αποτελούν μία από τις πιο ευέλικτες και εύκολα εφαρμόσιμες πρακτικές συλλογικής εικαστικής δράσης και μάθησης στην τάξη. Ομαδικά εικαστικά έργα μπορούν να πραγματοποιηθούν με την ίδια επιτυχία από μαθητές δημοτικού και νηπιαγωγείου, καθώς και από ανομοιογενείς ηλικιακά μαθητικές ομάδες, αφού η εργασία καταμερίζεται και η κάθε ατομική προσπάθεια, μικρή ή μεγάλη, συμπληρώνει και εμπλουτίζει το τελικό αποτέλεσμα. Οι μαθητές εξελίσσονται εικαστικά, ασκούν την οπτική τους αντίληψη και βελτιώνουν τις σχεδιαστικές και συνθετικές τους δεξιότητες. Ο θεματικός χαρακτήρας των ομαδικών εικαστικών έργων ευνοεί διαθεματικές διδακτικές προσεγγίσεις και την καλύτερη διαχείριση του σχολικού χρόνου, ενώ οι μαθητές εξοικειώνονται με ελκυστικό τρόπο με ομαδοσυνεργατικές μορφές διδασκαλίας και μάθησης. Σύμφωνα με τη Δημητράτου (2000:144), τα ομαδικά έργα «είναι από τις πιο όμορφες και συγκλονιστικές εμπειρίες. Τα αποτελέσματά ... καταπλήσσουν και μαγεύουν».
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Η μαθητική ομάδα αναπτύσσει μια μεγάλου μεγέθους δισδιάστατη εικαστική παράσταση γύρω από ένα θέμα. Μέσα από οργανωμένη δράση και καταμερισμό εργασίας, κάθε παιδί σχεδιάζει και χρωματίζει ένα ή περισσότερα από τα οπτικά στοιχεία του έργου. Οι ατομικές ζωγραφιές κόβονται γύρω από το περίγραμμά τους και τοποθετούνται οργανωμένα σε κοινή επιφάνεια για να παραχθεί μια σύνθεση που αναπαριστά οπτικά το προς μελέτη θέμα. Έτσι κατά βάση τα έργα αυτού του τύπου αποτελούν συλλογικά ζωγραφικά κολλάζ.
Τα ομαδικά εικαστικά έργα παρέχουν γόνιμο έδαφος για την εικαστική εξέλιξη των μαθητών, οι οποίοι αναπτύσσουν σχεδιαστικές δεξιότητες, αφού θα κληθούν να αναπαραστήσουν πλήθος διαφορετικών αντικειμένων πολλά από τα οποία ίσως δεν είχαν την ευκαιρία να επεξεργαστούν στο παρελθόν. Επίσης, ασκούνται στο να δημιουργούν συνθέσεις μεγάλου μεγέθους και εισάγονται διαισθητικά στην έννοια της προοπτικής και της μερικής επικάλυψης. Για παράδειγμα, στη σύνθεση ενός εξωτερικού χώρου, τα μικρότερα δέντρα, φυτά ή κτίρια που θα ζωγραφίσουν, θα πρέπει να τοποθετηθούν πρώτα και σχετικά πιο ψηλά στο χάρτινο φόντο και να επικαλυφθούν μερικώς από τα μεγαλύτερα, για να αποδοθεί έτσι η έννοια του βάθους. Τέλος, η ζωγραφική αναπαράσταση ποικιλίας αντικειμένων που θα προέλθει συχνά μετά από προσεκτική παρατήρηση των πραγματικών αντικειμένων ή φωτογραφιών αυτών, αποτελεί σημαντικό εργαλείο μάθησης (Herne, 1995). Βοηθά τους μαθητές να εξερευνήσουν, να κατανοήσουν και να προσεγγίζουν βιωματικά το θέμα που επεξεργάζονται: την αρχιτεκτονική ενός κτιρίου, την ανατομία ενός ζώου, τη λειτουργία μιας μηχανής, τη γεωγραφία ενός τόπου.
Οι ομαδικές εικαστικές εργασίες έχουν διαθεματικό χαρακτήρα. Οποιοδήποτε θέμα, ζήτημα ή πρόβλημα μπορεί να πάρει οπτική μορφή, μεταφράζεται με ευκολία σε συλλογικό εικαστικό έργο. Οι μαθητές μπορούν να επεξεργαστούν μεταξύ άλλων θέματα από την καθημερινή, σχολική και κοινωνική τους ζωή, το φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον, την ιστορία, τη μυθολογία, την προϊστορία, τις τέχνες και τις επιστήμες (Εικ. 1-5). Για να μπορέσουν όμως να κατανοήσουν και να αποδώσουν ένα θέμα εικαστικά, πρέπει να το επεξεργαστούν πολυπρισματικά. Για παράδειγμα, η δημιουργία μιας εικαστικής αναπαράστασης του βυθού εξυπηρετείται από τη μελέτη και έρευνα της υποθαλάσσιας χλωρίδας και πανίδας ή σχετικών θεματικά λογοτεχνικών και εγκυκλοπαιδικών κείμενων. Η ολιστική και διαθεματική αυτή αντιμετώπιση (α) προϋποθέτει και συνεπάγεται διασυνδέσεις ανάμεσα σε διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα (π.χ. Εικαστικά με Μελέτη Περιβάλλοντος/Φυσικά και Γλώσσα) και (β) εξυπηρετεί την ανάπτυξη διαθεματικών σχεδίων εργασίας.
Τα ομαδικά εικαστικά έργα αποτελούν κατάλληλη διδακτική τεχνική για την εισαγωγή και άσκηση των μαθητών σε ομαδοσυνεργατικές μορφές μάθησης. Οι μαθητική ομάδα που παράγει συλλογικό εικαστικό έργο αποκτά κοινό στόχο. Τα μέλη της επικοινωνούν, επιμερίζουν τη εργασία και δρουν συμπληρωματικά, αφού διαπραγματεύονται τα στοιχεία εκείνα που θα ζωγραφίσει το καθένα. Όσο το έργο παίρνει μορφή, διαφαίνονται ελλείψεις που πρέπει να αντιμετωπισθούν και γεννώνται νέες ιδέες για τη βελτίωσή του. Έτσι, οι μαθητές μαθαίνουν να δρουν με ευελιξία και να προσαρμόζονται στις ανάγκες της εργασίας τους καθώς αυτή εξελίσσεται. Τέλος, τα αποτελέσματα της ομαδικής εργασίας είναι ορατά και άμεσα κατανοητά από όλους. Κάθε παιδί αισθάνεται ιδιαίτερη ικανοποίηση, γιατί η συμμετοχή του συνέβαλλε στη δημιουργία μιας μεγάλου μεγέθους και συχνά εντυπωσιακής οπτικής παράστασης. Σύμφωνα με τον Corden (2006: 124), οι μαθητές τείνουν να συνεργάζονται καλύτερα όταν εκτιμούν τα οφέλη και απολαμβάνουν το τελικό αποτελέσματα της συλλογικής τους εργασίας.
Ομαδικές εικαστικές εργασίες αυτού του τύπου βοηθούν την/τον εκπαιδευτικό να διαχειριστεί πιο αποδοτικά τον περιορισμένο σχολικό χρόνο. Η θεματική προσέγγιση επιτρέπει τη διασύνδεση και εξυπηρέτηση των σκοπών διαφορετικών γνωστικών αντικειμένων ταυτόχρονα. Επίσης, η ομαδικού τύπου εργασία επιτυγχάνει τη γρήγορη ολοκλήρωση του έργου. Πολλά ομαδικά έργα μπορούν να ολοκληρωθούν σε 1-2 διδακτικές ώρες εάν η τάξη εργάζεται σαν μία ομάδα. Περισσότερες διδακτικές ώρες ίσως χρειαστούν όταν η τάξη χωρίζεται σε μικροομάδες και η κάθε μία διαπραγματεύεται διαφορετικό θέμα, εάν το έργο έχει ιδιαίτερα μεγάλες διαστάσεις, ή εάν πραγματοποιηθούν και δραστηριότητες εκτός της σχολικής τάξης. Γενικά οι μαθητές παράγουν γρήγορα και ευχάριστα μεγάλου μεγέθους έργα που είναι κατάλληλα για έκθεση στην τάξη και σε κοινόχρηστους χώρους του σχολείου, ή που μπορούν να αποτελέσουν το σκηνικό σε σχολικές γιορτές (Εικ. 1).
Η διαδικασία παραγωγής ομαδικών εικαστικών έργων ακολουθεί τα εξής βήματα:
1. Επιλογή θέματος: Πρόσφατα γεγονότα, ένα μάθημα ιστορίας ή γεωγραφίας, ένα σχέδιο εργασίας που υλοποιείται στην τάξη, η ανάγνωση ενός παραμυθιού, ένας περίπατος ή μια γιορτή μπορούν να δώσουν το έναυσμα για μια ομαδική εργασία.
2. Διερεύνηση θέματος: Τα παιδιά διερευνούν τι μπορεί να περιλαμβάνεται στην ομαδική εργασία ανάλογα με το θέμα της. Στα πλαίσια αυτής της προετοιμασίας βρίσκουν και αξιοποιούν κατάλληλες οπτικές πηγές, πραγματοποιούν επί τόπου επισκέψεις όπου αυτό είναι εφικτό και χρήσιμο ή διαπραγματεύονται σχετικές ενότητες από τα σχολικά βιβλία.
3. Διαμόρφωση φόντου: Ανάλογα με το θέμα, οι μαθητές επιλέγουν και διαμορφώνουν την επιφάνεια/φόντο στην οποία θα αναπτυχθεί το έργο, μεγέθους περίπου 50x60 εκ. ή μεγαλύτερου. Για ορισμένα θέματα, η διαμόρφωση μπορεί να περιλαμβάνει το κόψιμο της κεντρικής χάρτινης επιφάνειας σε κατάλληλο σχήμα (π.χ. περίγραμμα χριστουγεννιάτικου δέντρου ή περίπτερου).
4. Καταμερισμός εργασιών: Οι μαθητές διαπραγματεύονται και συμφωνούν για τα στοιχεία που θα ζωγραφίσει ο καθένας και τα μεγέθη αυτών των στοιχείων.
5. Ζωγραφική/κόψιμο στοιχείων: Οι μαθητές εργάζονται για την παραγωγή των ζωγραφικών στοιχείων στα οποία συμφώνησαν. Κατά τη διάρκεια της εργασίας μεσολαβούν διαλείμματα στα οποία αξιολογούν την ποσότητα, την ποιότητα και την επάρκεια των ζωγραφικών στοιχείων και ίσως τροποποιήσουν τον αρχικό σχεδιασμό τους.
6. Δημιουργία της σύνθεσης/κόλλημα στοιχείων: Όταν ο μεγαλύτερος όγκος των στοιχείων έχει ζωγραφιστεί και κοπεί, οι μαθητές τα κολλούν συντονισμένα στο φόντο έτσι ώστε να προκύψει η τελική σύνθεση.
8. Έκθεση του ομαδικού έργο.
Η ΠΟΛΗ ΜΑΣ/ ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΑΣ:
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΟΜΑΔΙΚΟΥ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ
α. Στόχοι
Οι μαθητές:
• να γνωρίσουν την τεχνική των ομαδικών εικαστικών έργων
• να συνεργαστούν αποδοτικά και να αντιληφθούν έμπρακτα τα οφέλη της ομαδικής εργασίας
• να καλλιεργήσουν τις σχεδιαστικές τους δεξιότητες και την ικανότητα σύνθεσης οπτικής παράστασης μεγάλου μεγέθους
• να παρατηρήσουν και να επεξεργαστούν ποικίλες οπτικές πηγές: πρωτογενείς (το χωρίο τους/την πόλη τους) και δευτερογενείς (φωτογραφίες, αντίγραφα εικαστικών έργων)
• να γνωρίσουν καλύτερα τον αστικό περιβάλλοντα χώρο τους
β. Διάρκεια
• 2-4 διδακτικές ώρες
γ. Μέσα/υλικά/οπτικές πηγές
• χαρτί φωτοτυπίας, χαρτί του μέτρου ή κανσόν μεγάλου μεγέθους σε διάφορα χρώματα, μικρά μπλοκ ζωγραφικής
• μολύβια, μαρκαδόροι, ξυλομπογίες,
• ψαλιδάκια χαρτοκοπτικής, κόλλα στικ
• φωτογραφίες και αντίγραφα ζωγραφικών πινάκων με θέμα την πόλη ή το χωρίο
δ. Περιγραφή πορείας διδασκαλίας
Επιλογή θέματος
• Η αφόρμηση μπορεί να δοθεί από τις σχετικές ενότητες της Μελέτης Περιβάλλοντος, τις φωτογραφίες και τα κείμενα μιας τοπικής εφημερίδας, ένα μαθητικό κείμενο κ.α.
• Στην τάξη δημιουργείται μια πρόχειρη έκθεση με φωτογραφίες ή/και αντίγραφα ζωγραφικών πινάκων με θέμα την πόλη/το χωρίο (το δικό τους ή και άλλα).
• Εναλλακτικά ή συμπληρωματικά οι μαθητές πραγματοποιούν ένα μικρό περίπατο στη γειτονιά τους/το χωριό τους για να παρατηρήσουν από πρώτο χέρι το αστικό περιβάλλον τους. Σε μικρά ατομικά μπλοκ σχεδίου φτιάχνουν πρόχειρα σκίτσα όσων βλέπουν με μολύβι ή ξυλομπογιές (π.χ. δρόμους, πλατείες, σπίτια, μαγαζιά, δημόσια κτίρια, ανθρώπους, ζώα). Μπορούν να δημιουργήσουν και γραπτή λίστα με αυτά τα στοιχεία.
• Μετά τη μελέτη των πρωτογενών και δευτερογενών οπτικών πηγών, η τάξη σχεδιάζει ομαδικά τη δημιουργία του συλλογικού έργου. Συναποφασίζεται το περιεχόμενο, η σύνθεση αλλά και το κατάλληλο (από τα διαθέσιμα στην τάξη) έγχρωμο σκληρό χαρτί που θα φιλοξενήσει το έργο. Το χαρτί/φόντο μπορεί να κολληθεί πρόχειρα στον τοίχο ή τον πίνακα σε ύψος που τα παιδιά μπορούν να φτάσουν, να τοποθετηθεί στο κέντρο του χώρου εργασίας της μαθητικής ομάδας εάν αυτή είναι ολιγομελής ή ακόμη και στο πάτωμα.
• Επίσης συναποφασίζεται μια αρχική διαμόρφωση του χώρου. Π.χ. βρίσκεται η πόλη ή το χωριό κοντά σε βουνά ή δίπλα στη θάλασσα και πώς θα φανεί αυτό; Μια μικρή ομάδα παιδιών μπορεί να κόψει και να κολλήσει χρωματιστές επιφάνειες στο κεντρικό φόντο που θα παραπέμπουν σε θάλασσα, ποτάμια, βουνά, λόφους κ.α. ή να αποδώσουν τέτοια στοιχεία ζωγραφικά.
• Οι μαθητές επιλέγουν τι θα ζωγραφίσει ο καθένας καθώς και το κατάλληλο μέγεθος λευκού χαρτιού φωτοτυπίας που θα χρειαστούν για το κάθε ζωγραφικό στοιχείο. Ανάλογα με το μέγεθος του φόντου και τον συνολικό αριθμό των μελών της ομάδας, μπορούν να κόψουν και να μοιραστούν χαρτιά μεγέθους Α5 ή Α6.
• Μπορούν να χωριστούν σε ομάδες, όπου η καθεμία θα αναλάβει να ζωγραφίσει διαφορετικά στοιχεία (π.χ. τα σπίτια, τα δέντρα ή τους ανθρώπους). Εναλλακτικά, κάθε παιδί μπορεί να ζωγραφίσει ποικιλία στοιχείων. Επίσης γίνεται διαπραγμάτευση για την παράγωγή των «μοναδικών» για το θέμα στοιχείων (π.χ. ο ήλιος, το σχολείο και η πλατεία του χωριού).
• Όσο οι μαθητές ζωγραφίζουν, η/ο εκπαιδευτικός παρακολουθεί την πρόοδο της εργασίας και την καλή διαχείριση του χρόνου. Κινούμενη/ος συνεχώς ανάμεσα στα τραπέζια εργασίας βοηθά τα παιδιά να βρίσκουν τα χρώματα που χρειάζονται, προτείνει ιδέες για το πώς τα ζωγραφικά στοιχεία μπορούν να εμπλουτιστούν ή να διαφέρουν το ένα από τα άλλο και τους υπενθυμίζει τις σχετικές οπτικές πηγές αναφοράς.
• Για να δημιουργηθεί μια ισορροπημένη και πλούσια σύνθεση, τα παιδιά ενθαρρύνονται να αξιολογήσουν την ποσότητα των ζωγραφιών τους. Ίσως χρειαστούν, για παράδειγμα, περισσότερα δέντρα ή ανθρώπους. Ίσως έχουν ήδη ζωγραφίσει πιο πολλά σπίτια από όσα χρειάζονται.
• Η/ο εκπαιδευτικός επισημαίνει ότι κάθε ζωγραφικό στοιχείο θα κοπεί «γύρω-γύρω», άρα οι μαθητές δε χρειάζεται να φτιάξουν ολοκληρωμένες ζωγραφιές με γραμμή εδάφους και ουρανό στο ατομικό τους λευκό χαρτί εργασίας. Διαφορετικά, θα χρειαστεί να κόψουν τη ζωγραφιά που έφτιαξαν για να χρησιμοποιήσουν μέρος μόνο αυτής, πράγμα που θα ήταν απογοητευτικό, ιδιαίτερα για παιδιά μικρότερης ηλικίας.
• Στην πορεία, οι μαθητές που έχουν ήδη ζωγραφίζει αρκετά στοιχεία προτρέπονται να αρχίσουν το κόψιμο, γιατί αυτό απαιτεί αρκετό χρόνο. Σε μικρότερες τάξεις, η/ο εκπαιδευτικός καθησυχάζει και βοηθά τα παιδιά που δυσκολεύονται να κόψουν με ακρίβεια τα διάφορα στοιχεία. Τονίζει ότι δεν πειράζει αν έχει μείνει λίγο λευκό χαρτί ολόγυρα ή αν κατά λάθος έγινε μια ψαλιδιά μέσα στην ίδια τη ζωγραφιά.
• Όταν τα περισσότερα στοιχεία έχουν ήδη ζωγραφιστεί και κοπεί, τα παιδιά συνεργάζονται και μετά από συζήτηση τα κολλούν στα κατάλληλα σημεία για να δημιουργήσουν το χωριό ή την πόλη τους. Μπορούν να οριστούν κάποιοι μαθητές ως
υπεύθυνοι για το κόλλημα των ζωγραφιών ή εάν η μαθητική ομάδα είναι ολιγομελής να συμμετέχουν όλα τα μέλη της.
• Βλέποντας οι μαθητές τη σύνθεση να παίρνει μορφή ίσως αποφασίσουν ότι υπάρχουν ακόμα κενά ή ατέλειες που θα πρέπει να καλυφθούν με το ζωγράφισμα και επικόλληση κάποιων επιπλέον στοιχείων.
• Με την ολοκλήρωση της εργασίας ακολουθεί συζήτηση και ανασκόπηση της προσπάθειας, της συνεργασίας της μαθητικής ομάδας καθώς και του τελικού αποτελέσματος.
• Τέλος, το ομαδικό έργο τοποθετείται σε μόνιμη θέση στην τάξη ή σε άλλο χώρο του σχολείου.
Corden, R. (2006) "Managing Group Work". Στο: Arthur, J., Grainger, T. & Wray, D. Learning to teach in the primary school, σελ.118-135.
Δημητράτου, Β. (2000) Τα παιδιά δημιουργούν και εκφράζονται, Β' Τόμος. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
Herne, S. (1995) Art in the primary school. London: London Borough of Tower Hamlets Inspection and Advisory Services.