Το "Γαϊτανάκι" του Δήμου Λειβαδιάς
Την τελευταία Κυριακή των Απόκρεω, η ομάδα πολιτών "Φίλοι του Καρναβαλιού της Λειβαδιάς" οργανώνει κάθε χρόνο το "Γαϊτανάκι" με την υποστήριξη του Δήμου Λειβαδιάς. Πρόκειται για παράδοση που τηρούνταν μέχρι και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Λειβαδιά και που η οποία αναβιώνει τα τελευταία χρόνια. Η αναβίωση ακολουθεί πιστά την παράδοση: Οι γείτονες στις συνοικίες της πόλης προετοιμάζουν το Γαϊτανάκι τους μαζί με άρματα και μασκαράτες και παρελαύνουν προς την κεντρική πλατεία όπου πλέκονται τα Γαϊτανάκια. Κάθε χρόνο οργανώνονται και κάποια "γεγονότα" όπως διαγωνισμός για τη βράβευση της καλύτερης ομάδας, αναπαράσταση ποδοσφαιρικού αγώνα από ηλικιωμένες γυναίκες, παρουσίαση αποκριάτικων σκηνών, τραγούδια (αποκριάτικα της περιοχής με πειρακτικό περιεχόμενο) και παντομίμες από τους μασκαράδες, γλέντι με λαϊκούς οργανοπαίχτες κ.λ.π.
Αναπαράσταση του Βλάχικου Γάμου στην Θήβα
Ένας γάμος βρίσκεται στο επίκεντρο των εορταστικών εκδηλώσεων της Αποκριάς, στη Θήβα. Δεν πρόκειται για έναν «γάμο για τα καρναβάλια», αλλά για αναπαράσταση ενός εθίμου που φθάνει στις ημέρες μας περίπου από το 1830, μετά την απελευθέρωση των ορεινών περιοχών. Το τελετουργικό, παρά το γεγονός ότι μεταφέρθηκε εδώ από τους Βλάχους των περιοχών Μακεδονίας - Ηπείρου - Θεσσαλίας, ενσωματώθηκε εύκολα στον κάμπο της Βοιωτίας. Από τα Βουκόλια της Θήβας (αρχαία διονυσιακή γιορτή που κατέληγε σε γάμο) μέχρι τον Βλάχικο γάμο με το γαϊτανάκι, την πομπή, τον Πανούση-σάτυρο, τον χορό του πεθαμένου, η απόσταση δεν φαίνεται καθόλου μεγάλη. Οι ομοιότητες με τις ανοιξιάτικες διονυσιακές γιορτές της γονιμότητας και ανανέωσης είναι πολλές, οπότε το έθιμο έχει πολύ μεγαλύτερη αξία από αυτήν που του αποδίδουμε σήμερα. Στις μέρες μας 9 διευρυμένες «οικογένειες» της Θήβας, με 40-45 άτομα η κάθε μία, αναλαμβάνουν (με προκαθορισμένη σειρά ανά έτος) να πρωταγωνιστήσουν στον Βλάχικο γάμο. Από αυτές διαλέγεται ο γαμπρός. H νύφη δεν είναι πλέον άνδρας ντυμένος γυναίκα (όπως ήταν το έθιμο... και μάλιστα άνδρας με μουστάκι!). Ούτε καμία κοπέλα της Θήβας δέχεται να πάρει τη θέση της νύφης. Οπότε διαλέγουν «μοντέλο». Θα πρέπει επίσης να αναφέρουμε ότι σημαντική θέση στο τελετουργικό πέρα από τους Βλάχους και τους Λιάπηδες, έχουν οι Μακεδόνες με τις δικές τους στολές, ενώ το κατ' εξοχήν μουσικό όργανο του Βλάχικου γάμου δεν είναι το κλαρίνο, αλλά η πίπιζα. Οι... διαδικασίες αυτού του γάμου ολοκληρώνονται την Καθαρά Δευτέρα. Μία πολύχρωμη γαμήλια πομπή θα ξεκινήσει από την εκκλησία της «Αγιά Τριάδας» προς τον δρόμο του Επαμεινώνδα όπου είναι τα «κονάκια» των συμπεθέρων. Ο γαμπρός θα... ξυριστεί ενώ οι δύο συμπέθεροι θα έχουν έναν διασκεδαστικό διάλογο για το «ελάττωμα» της νύφης, όμως τελικά θα τα «συμφωνήσουν» και το γλέντι θα κορυφωθεί στον δρόμο του Επαμεινώνδα. Το απόγευμα δεν πρέπει να χάσετε τον «χορό του πεθαμένου». Πρόκειται για άλλο ένα παλαιό έθιμο που συμβολίζει τον θάνατο του χειμώνα και τη γέννηση της άνοιξης.
Οι θρύλοι για τα "στοιχειά" στην Αμφισσα
Οι θρύλοι για τα "στοιχειά", είχαν μεγάλη διάδοση στην περιοχή. Λέγεται πως τα "στοιχειά" αποτελούν ψυχές σκοτωμένων ανθρώπων ή ζώων που τριγυρίζουν στην περιοχή. Το σπουδαιότερο στοιχειό, που είναι συνδεδεμένο με την παράδοση είναι το στοιχειό της "Χάρμαινας". Αυτό αγαπούσε και προστάτευε τους Ταμπάκηδες (βυρδοδέψες), που η δουλειά τους ανάγκαζε να βρίσκονται στην Βρύση νύχτα - μέρα. Πολλοί ορκίστηκαν, πως είδαν το στοιχειό να τριγυρίζει τη νύχτα σ' όλη τη συνοικία, να καταλήγει στην πηγή του νερού και να χάνεται. Ακόμη διηγούνται οι πιο παλαιοί πως το στοιχειό της Χάρμαινας έβγαινε κάθε Σάββατο βράδυ, κατέβαινε από της "Κολοκυθούς το Ρέμα" και γύριζε στους δρόμους μουγκρίζοντας και σέρνοντας αλυσίδες. Το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς αναβιώνει στην Άμφισσα ο Θρύλος του "Στοιχειού". Από την συνοικία Χάρμαινα, όπου βρίσκονται τα παλιά Ταμπάκικα και τα σκαλιά του Αϊ Νικόλα κατεβαίνει το "στοιχειό" και μαζί ακολουθούν εκατοντάδες μεταμφιεσμένοι. Στο ιστορικό μεγάλο καφενείο της πόλης γίνονται συζητήσεις σατυρικού περιεχομένου για τους Θρύλους και τα Στοιχειά.
Πανάρατος - Καρπενήσι
Λαϊκή θεατρική παράσταση της Αποκριάς, που παίζεται στο Καρπενήσι από τις αρχές του 20ου αιώνα. Εντάσσεται στα "αγερμικά έθιμα", αφού τα πρώτα χρόνια ήταν μικρής διάρκειας και παρουσιάζονταν σε πλατείες των γύρω χωριών ή τα σταυροδρόμια της κωμόπολης. (Αργότερα προσαρμόστηκε, με την εισαγωγή επίκαιρων σχολίων και νεωτεριστικών στοιχείων, σκηνικά στο χώρο της Κεντρικής πλατείας). Η παράσταση, που έχει δεθεί με τις Αποκριάτικες εκδηλώσεις στο Καρπενήσι, παίζονταν πάντα την τελευταία Αποκριά, ενώ την Καθαρή Δευτέρα κυριαρχούσε ο σατιρικός "Γύφτικος Γάμος". Αν και δεν παίζονταν κάθε χρόνο, η προετοιμασία του απαιτούσε κόπο και χρήματα. Προπολεμικά η ομάδα των προσώπων που συμμετείχαν έβγαζε δίσκο και συγκέντρωνε κάποιο ποσό που συνήθως χρησίμευε για διασκέδασή τους την άλλη μέρα, αλλά και για κοινωφελείς σκοπούς. Τα πρόσωπα, που υποδύονταν όλους τους ρόλους ήταν άνδρες, επαγγελματίες και εργαζόμενοι κάτοικοι της πόλης, παλιά ήταν συνήθως τα ίδια για μια σειρά ετών.
ΜΟΣΧΑΤΟ, το καρναβάλι της Αθήνας
Το Καρναβάλι του Δήμου Μοσχάτου έχει εξελιχτεί σε μία ενδιαφέρουσα καλλιτεχνική διοργάνωση στο Νομό Αττικής. Οι εκδηλώσεις του Καρναβαλιού ξεκινούν από την είσοδο του Τριωδίου με κορύφωση την Κυριακή της Αποκριάς. Περιλαμβάνουν εκδηλώσεις νεολαιών γυμνασίων-λυκείων του δήμου και συναυλίες από νεανικά συγκροτήματα του Μοσχάτου. Πραγματοποιούνται παρουσιάσεις μόδας και υψηλής ραπτικής, συναυλίες με αποκριάτικα δημοτικά τραγούδια, χορούς και έθιμα της υπαίθρου, διαγωνισμοί, παιχνίδια (το κυνήγι του χαμένου θησαυρού), θεατρικές παραστάσεις και βέβαια η Μεγάλη Παρέλαση στη Λεωφόρο Μακρυγιάννη που είναι και το αποκορύφωμα των εκδηλώσεων. Η σύνθεση της παρέλασης περιλαμβάνει σατυρικά άρματα, μπαλέτα, μασκαράδες, μαζορέτες, φιλαρμονικές, εκατοντάδες παρέες μεταμφιεσμένων με πληρώματα από τη Βραζιλία, από τις κοινότητες Πολωνών και Νορβηγών στην Αθήνα, και πολύ κόσμο από όλη την Ελλάδα.
ΑΜΦΙΣΣΑ, το στοιχειό της "Χάρμαινας"
Οι θρύλοι για τα "στοιχειά" είχαν μεγάλη διάδοση στην περιοχή. Λέγεται πως τα "στοιχειά" αποτελούν ψυχές σκοτωμένων ανθρώπων ή ζώων που τριγυρίζουν στην περιοχή. Το σπουδαιότερο από αυτά που είναι συνδεδεμένο με την παράδοση, είναι το στοιχειό της "Χάρμαινας". Αυτό αγαπούσε και προστάτευε τους Ταμπάκηδες, των οποίων η δουλειά, τους ανάγκαζε να βρίσκονται στη Βρύση νύχτα - μέρα. Πολλοί ορκίστηκαν ότι είδαν το στοιχειό να τριγυρίζει τη νύχτα σε όλη τη συνοικία, να καταλήγει στην πηγή του νερού και να χάνεται. Ακόμα, οι πιο παλαιοί διηγούνται πως το στοιχειό της Χάρμαινας έβγαινε κάθε Σάββατο βράδυ, μουγκρίζοντας και σέρνοντας αλυσίδες. Το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς αναβιώνει στην Αμφισσα ο Θρύλος του "Στοιχειού". Από τη συνοικία Χάρμαινα όπου βρίσκονται τα παλιά Ταμπάκικα και τα σκαλιά του Αϊ-Νικόλα κατεβαίνει το "στοιχειό" και μαζί ακολουθούν εκατοντάδες μεταμφιεσμένοι. Στο μεγάλο ιστορικό καφενείο της πόλης γίνονται συζητήσεις σατυρικού περιεχομένου για τους θρύλους και τα στοιχειά.
Αλευρομουτζουρώματα στο Γαλαξείδι
Όταν ανοίξει το Τριώδιο, όλοι σχεδόν οι κάτοικοι του Γαλαξειδίου, κυκλοφορούν μεταμφιεσμένοι με αποκριάτικα κοστούμια στους δρόμους και στα καταστήματα. Ένα από τα καθιερωμένα έθιμα της πόλης είναι το έθιμο της Καθαρής Δευτέρας, το άναμμα φωτιών σε πλατείες και δρόμους, με μουσική φαγητό, χορό και γλέντι. Στο Γαλαξείδι την Καθαρά Δευτέρα δεν παίζουν με σερπαντίνες και χαρτοπόλεμο, αλλά παίζουν "αλευροπόλεμο" με βασικό υλικό το αλεύρι. Αυτό το έθιμο διατηρείται από το 1801. Εκείνα τα χρόνια, παρ' όλο που το Γαλαξείδι τελούσε υπό την Τουρκική κατοχή, όλοι οι κάτοικοι περίμεναν τις Απόκριες για να διασκεδάσουν και να χορέψουν σε κύκλους. Ένας κύκλος για τις γυναίκες, ένας για τους άνδρες. Φορούσαν μάσκες ή απλά έβαφαν τα πρόσωπά τους με κάρβουνο. Στην συνέχεια προστέθηκε το αλεύρι, το λουλάκι, το βερνίκι των παπουτσιών και ή ώχρα. Στο μουντζούρωμα συμμετέχουν όλοι ανεξαιρέτως ηλικίας. Το Καρναβάλι στο Γαλαξείδι είναι γεμάτο χρώμα και ζωντάνια και οι κάτοικοι διατηρούν τα έθιμα και τις παραδόσεις τους με σεβασμό και αγάπη.
το έθιμο του Αχυρένιου-Γληγοράκι Βόνιτσα
Στην πόλη της Βόνιτσας την Καθαρά Δευτέρα αναβιώνει το έθιμο του Αχυρένιου-Γληγοράκι. Ένα δρώμενο με ρίζες στις Διονυσιακές τελετές και με αμφιλεγόμενη προέλευση. Η επικρατέστερη άποψη θέλει το Γληγοράκη να είναι ψαράς που απαρνήθηκε τη θάλασσα και έψαξε τη τύχη του στη στεριά. Η θάλασσα όμως τον εκδικήθηκε και τον έριξε στα ξένα, να ταλαιπωρείται και να μην μπορεί να έχει σταθερή δουλειά. Κάθε χρόνο την Αποκριά, οι ψαράδες ξαναθυμούνται εκείνο τον ψαρά, τον Γληγοράκη, και τον καταδικάζουν με το δικό τους τρόπο. Φτιάχνουν ένα πρόχειρο ομοίωμα από άχυρα και τον βάζουν πάνω σε ένα γάιδαρο που τον τραβά ο αγροφύλακας. Οι ρόλοι : μάνα, η γυναίκα, οι μοιρολογίστρες, ο γιατρός, οι συγγενείς και ο παππάς. Κάθε χρόνο εμφανίζονται νέα βάσανα για τον Γληγοράκη. Σε κάθε στάση που κάνουν κατά την μεταφορά του δίνεται και μια μικρή παράσταση. Ο γιατρός βγάζει γνωμάτευση κάνοντας ερωτήσεις στους συγγενείς και εξετάζει τον ασθενή., που συνήθως είναι διακωμώδηση της επικαιρότητας. Με τη συνοδεία του παπά και των μοιρολογίστρων καταλήγουν στην κεντρική πλατεία της Βόνιτσας όπου ακολουθεί γλέντι. Κάποια στιγμή απαγγέλετε ο επικήδειος, μια σύντομη καυστική σάτιρα της επικαιρότητας. "Αποχαιρετούν" τον Γληγοράκη μέσα σε μια πρόχειρα κατασκευασμένη βάρκα που ρίχνεται στη φωτιά.
Καρναβάλι στην Αμφίκλεια
Οι Απόκριες στην Αμφίκλεια μυρίζουν παράδοση και κοντοσούβλι. Το προτελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς η κάθε γειτονιά ανάβει τη δική της φωτιά ενώ οι κουδουνοφόροι ξορκίζουν το κακό για να έρθει η Άνοιξη χωρίς εμπόδια. Ο συναγωνισμός είναι εντυπωσιακός και η χαρά των παιδιών δεν περιγράφεται. Το τριήμερο της Καθαρής Δευτέρας οι εκδηλώσεις κορυφώνονται, με το παραδοσιακό άναμμα της φωτιάς (Χέι), τόσο στις γειτονιές του χωριού όσο και στο μεγάλο Χέϊ, στην πάνω Πλατεία του χωριού, με χορούς κουδουνοφόρων μασκαράδων, με τύμπανα και πνευστά. Την Κυριακή (της Τυρινής) παρασκευάζεται από το πρωί ένα κοντοσούβλι γίγας, μήκους 150 μέτρων, το οποίο δίνει το τόνο, τη μυρωδιά και τη γεύση που μόνο στη Ρούμελη γνωρίζουν να δίνουν. Την Καθαρή Δευτέρα το πέταγμα του Χαρταετού συνοδεύεται από παραδοσιακή μουσική, φασολάδα, σαρακοστιανά και άφθονο κρασί, στην Κάτω Πλατεία της Άμφικλειας.
Αποκριάτικα έθιμα δήμου Θεσσαλιώτιδας Φθιώτιδα
Σήμερα στο Νέο Μοναστήρι, έδρα του Δήμου Θεσσαλιώτιδας (Φθιώτιδα)
Σήμερα, εκδηλώσεις για τις Αποκριές γίνονται μόνο την Καθαρά Δευτέρα στο Νέο Μοναστήρι και την Εκκάρα με σερβίρισμα παραδοσιακής φασολάδας και με το πέταμα του αετού στο κάστρο της αρχαίας Πρόερνας.
ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ ΕΘΙΜΑ ΔΗΜΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΩΤΙΔΑΣ (πληροφορίες: από το www.neomonastiri.gr) Κυριακή Αποκριάς
1. Επίσκεψη των κατοίκων στο σπίτι του παπά στον οποίο προσέφεραν κρασί, για να τους συγχωρέσει.
2. Επίσκεψη της οικογένειας στο σπίτι του νονού με κρασί και τη γκάιντα για χορό.
3. Βραδινές ώρες, συγκέντρωση μερικών οικογενειών σ' ένα συγγενικό σπίτι, σ' αυτό που κατοικούσε ο πιο ηλικιωμένος, για να «αποκρέψουν» με καλό φαγοπότι, τραγούδια και χορούς. Πριν από το φαγητό οι νεότεροι και κυρίως οι νύφες αφού έκαναν «μετάνοιες» φιλούσαν το χέρι των πεθερικών και των ηλικιωμένων και ζητούσαν συγχώρεση, σαν είδος εξομολογήσεως, ώστε αναμάρτητοι ν' αποκρέψουν.
Καθαρή Δευτέρα
Πρωί - πρωί έκαναν με ξύλα το σχήμα Π στο οποίο έδεναν τη μία άκρη χοντρού σχοινιού.. Την άλλη άκρη την έκαμαν θηλιά με την οποία έπιαναν απ' τη μέση τα σκυλιά για να μη λυσιάξουν.
Αφηγήτρια: Αναστασία Γκανίδου
Άλλα έθιμα της Αποκριάς
Την αποκριά κάναμε φαγητά στο φούρνο και βράζαμε και πολλά αυγά. Το βράδυ οι γιαγιές και οι μανάδες έπαιρναν από ένα μπουκάλι κρασί και πηγαίνανε στη νονά, ή στο νουνό μας και στους άλλους συγγενείς και λέγαμε χρόνια πολλά και συγχωρεμένα, αλλάζοντας συγχρόνως το μπουκάλι το κρασί. Πίναμε λίγο κρασί και ρίχναμε λίγο κάτω. Μετά κρατάγαμε τρεις ημέρες νηστεία, δηλαδή την Καθαρή Δευτέρα την Τρίτη και Τετάρτη και την Τετάρτη ο παπάς μας μετα¬λάβαινε και τρώγαμε όλοι στην εκκλησία με φαγητά που πηγαίναμε εμείς.
Αφηγήτρια: Σταματία Πλατσικούδη, έτος γεννήσεως 1925, Ν. Μοναστήρι
Πληροφορίες: Πολιτιστικός Οργανισμός Δήμου Θεσσαλιώτιδας (Τηλ. 6972147545)
http://www.pass2greece.gr/culture_det.asp?offset=10&culture_id=46